Urodził się 15 stycznia 1907 roku w Warszawie (syn Klemensa i Zofii ze Śmiechowskich). Wychowywał się w Ołtarzewie koło Ożarowa, gdzie jego ojciec prowadził gospodarstwo ogrodnicze. W 1924 r. rozpoczął naukę w Państwowej Średniej Szkole Ogrodniczej w Warszawie przy ul. Wspólnej, którą ukończył w 1928 r. uzyskując tytuł technika ogrodnika. W zawodzie tym praktykował od 1 grudnia 1931 r. do 31 marca 1937 r. w warszawskich Łazienkach. W październiku 1928 r. został powołany do wojska. Po ukończeniu w marcu 1929 r. szkoły podoficerskiej dalszą wojskową służbę odbywał w Ośrodku Wychowania Fizycznego w Warszawie. Jesienią 1935 r. jako wolny słuchacz rozpoczął studia w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie (teraz Akademia Wychowania Fizycznego), które ukończył w 1938 roku. Pracę dyplomową napisał na temat: „Zaprawa gimnastyczna w lekkiej atletyce”. W trakcie studiów, w październiku 1937 roku, zdał egzamin maturalny w Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie.
Sportem zainteresował się w okresie nauki szkolnej, zaczynał od gry w palanta i piłkę nożną, przez co związał się ostatecznie z Robotniczym Klubem Sportowym „Sarmata”, gdzie grał w ataku. Jego kariera biegacza rozpoczęła się zupełnie przypadkowo w 1925 r., kiedy na zawodach zorganizowanych z okazji święta robotniczego zabrakło jednego zawodnika do sztafety. Zaproponowano udział Kusocińskiemu, a ten wyraził zgodę i jego drużyna wygrała. Jako zawodnik bieganie rozpoczął w Sarmacie w 1926 r. w biegach na 800 i 1500 m. Pierwszym i jedynym trenerem Janusza Kusocińskiego był Estończyk, Aleksander Klumberg. Zaangażowanie i współpraca przyniosły rezultaty. W 1928 r. został mistrzem Polski. W 1929 r. przeszedł z „Sarmaty” do KS „Warszawianka” i z tym klubem był związany do 1939 r. Specjalizował się w biegach na średnich i długich dystansach.
W 1928 r. nie zakwalifikował się do reprezentacji Polski na Igrzyska Olimpijskie w Amsterdamie. Nominację olimpijską uzyskał w 1932 r. na X Igrzyska Olimpijskie w Los Angeles, gdzie zdobył złoty medal w biegu na 10 000 m, ustanawiając zarazem wynikiem 30:11,4 rekord olimpijski, który przetrwał do 1948 r. Janusz Kusociński był pierwszym lekkoatletą, który przełamał trwającą nieprzerwanie od 1912 r. światową hegemonię sportowców Finlandii (m.in. Paavo Nurmi – dziewięciokrotny mistrz igrzysk olimpijskich). W 1934 r. został wicemistrzem Europy w biegu na 5000 metrów.
Janusz Kusociński był dziesięciokrotnym mistrzem Polski w biegach na: 5000 m (1928, 1930, 1931), 1500 m (1930, 1931), 800 m (1932), 10 000 m (1939) i biegach przełajowych (1928, 1930, 1931). W latach 1928-1939 dwadzieścia dwa razy ustanawiał rekordy Polski w konkurencjach indywidualnych. Jego rekord ustanowiony na Igrzyskach w Los Angeles przetrwał do 21 lipca 1954 r.
W 1934 r. w wyniku odnowionej kontuzji musiał na dłuższy czas przerwać wyczynowe uprawianie sportu. Na XI Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie, w 1936 r. był doradcą technicznym lekkoatletycznej reprezentacji Polski. Pisał także relacje z tych igrzysk do „Przeglądu Sportowego” oraz pomagał sprawozdawcy Polskiego Radia, Wojciechowi Trojanowskiemu, w relacjonowaniu zawodów lekkoatletycznych. Po wyleczeniu kontuzji w 1937 r. wznowił treningi. Zaliczany był do grona potencjalnych medalistów na igrzyskach olimpijskich planowanych w 1940 r. w Helsinkach. Wybuch II wojny światowej pokrzyżował te plany.
Janusz Kusociński był jednym z najwybitniejszych polskich lekkoatletów okresu międzywojennego. W 1931 r. otrzymał Wielką Honorową Nagrodę Sportową Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. W tym też roku zwyciężył w plebiscycie „Przeglądu Sportowego” na dziesięciu najlepszych sportowców Polski. Za osiągnięcia sportowe i postawę moralną odznaczony został Srebrnym Krzyżem Zasługi (1931) i Złotym Krzyżem Zasługi (1932).
W latach 1933-1934 był redaktorem naczelnym „Kuriera Sportowego”, publikował także artykuły na temat lekkiej atletyki w „Przeglądzie Sportowym”, „Gazecie Polskiej” i „Raz.Dwa.Trzy.” W 1933 r. opublikował pracę „Od palanta do olimpiady. Moje wspomnienia sportowe”. Poszerzone wydania tych wspomnień, w opracowaniu Kazimierza Gryżewskiego, ukazało się w 1957 r.
We wrześniu 1939 r. Janusz Kusociński zgłosił się na ochotnika do wojska i otrzymał przydział do kompanii karabinów maszynowych II batalionu 36. Pułku Piechoty. W obronie Warszawy walczył na Okęciu i Sadybie, dowodząc plutonem CKM. Był dwukrotnie ranny. Za czyny bojowe rozkazem gen. Juliusza Rommla z 28 września 1939 r. odznaczony został Krzyżem Walecznych. Jesienią 1939 r. po wyleczeniu ran podjął pracę w charakterze kelnera w gospodzie sportowej „Karczma pod Kogutem”. Pracowali tam m.in. tak znani sportowcy jak: Jadwiga Jędrzejowska, Maria Kwaśniewska, Aleksander Szenajch i Ignacy Tłoczyński. Bardzo szybko na terenie Warszawy włączył się w nurt działań konspiracyjnych. W grudniu 1939 r. zaprzysiężony został pod pseudonimem „Prawdzic” do Organizacji Wojskowej „Wilki”, gdzie kierował komórką wywiadu w komendzie okręgu warszawskiego. W dniu 21 grudnia 1939 r. mianowany został porucznikiem, a 2 lutego 1940 r. kapitanem. Na skutek dekonspiracji (agent gestapo, Niemiec Szymon Wiktorowicz) 28 marca 1940 r. został aresztowany i ostatecznie osadzony na Pawiaku. Rozstrzelany został przez władze okupacyjne w masowej egzekucji w Palmirach 21 czerwca 1940 r. Razem z nim rozstrzelano m.in. Macieja Rataja (marszałka Sejmu w II Rzeczypospolitej), Tomasza Stankiewicza (kolarza, wicemistrza olimpijskiego z igrzysk w Paryżu w 1924 roku w kolarstwie), Mieczysława Niedziałkowskiego (członka ponadpartyjnego Komitetu Obywatelskiego przy Dowództwie Obrony Warszawy), Feliksa Żubera (lekkoatletę, uczestnika igrzysk olimpijskich w Amsterdamie w 1928 r.).
Grób Janusza Kusocińskiej do czasów bieżących znajduje się w Palmirach. Imię Janusza Kusocińskiego noszą liczne szkoły (około 25), obiekty sportowe i ulice. W Monachium w kompleksie obiektów olimpijskich jest „Aleja Kusocińskiego”. Pomnik Janusza Kusocińskiego znajduje się na terenie Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie i stadionie w Ostrzeszowie. W latach 1975-1989 przyznawana była wybitnym sportowcom „Nagroda im. Janusz Kusocińskiego”. Otrzymali ją m. in. Stanisław Marusarz (1975), Maria Kwaśniewska-Maleszewska (1983), Jadwiga Wajs-Marcinkiewicz (1984), Adam Papee (1988). Od 1954 roku rozgrywany jest międzynarodowy mityng Lekkoatletyczny pn. „Memoriał im. Janusza Kusocińskiego”.
Bartłomiej Korpak
Fot. Wikipedia.pl
Opracowanie na podstawie:
- Ryszard Wryk „Olimpijczycy Drugiej Rzeczypospolitej” – Wydawnictwo Nauka i Innowacje – Poznań 2015
- Bogdan Tuszyński, Henryk Kurzyński – „Leksykon Olimpijczyków Polskich”
- Robert Gawkowski – „Encyklopedia klubów sportowych Warszawy”
